زاماک (Zamak) نام آلیاژی است که ترکیبی از عناصر مختلف مثل روی، آلومینیوم، منیزیم و مس می‌باشد. این نام از ترکیب حروف اول این عناصر (Zink, Aluminum, Magnesium and Kupfer – که “Kupfer” در زبان آلمانی به معنی مس می‌باشد) گرفته شده است. زاماک به دلیل ویژگی‌های خاص خود در صنایع یراق‌آلات و تولیدات تزئینی کاربرد فراوانی دارد.
زاماک یک نوع آلیاژ است که عنصر روی (zinc) پایه اصلی آن می باشد که در سه درجه مختلف (زاماک 2 ، زاماک 3 و زاماک 5) طبقه بندی می شود.
عناصر اصلی تشکیل دهنده زاماک
روی، آلومینیوم، مس، منیزیم، آهن، کادمیم، قلع، نیکل، کروم و منگنز.
- روی:
عنصر اصلی آلیاژ زاماک که حدود 95-96 درصد ترکیب زاماک را شامل میشود. هرچه مقدار این فلز در زاماک بیشتر باشد میزان استحکام این آلیاژ بیشترخواهد بود. همچنین مقاومت به خوردگی را نیز افزایش میدهد. - آلومینیوم:
معمولاً حدود 3-4 درصد از زاماک را تشکیل میدهد. وجود این عنصر در زاماک باعث افزایش استحکام کششی، مقاومت به خزش، مقاومت به خوردگی، بهبود خاصیت قالب‌گیری و استحکام در مقابل ضربه میشود - مس:
این عنصر در زاماک دو اثر مهم ایجاد می‌کند و حدود 0.5-1 درصد از ترکیب را در بر دارد.
۱.افزایش استحکام کششی، مقاومت به خزش و سختی
۲.افزایش مقاومت به خوردگی
- منیزیم:
در مقادیر بسیار کم (کمتر از 0.05 درصد) مورد استفاده قرار می‌گیرد و علاوه بر افزایش سختی آلیاژ، استحکام در مقابل ضربه، خاصیت اکسیژن زدایی دارد.
فرایند تولید آلیاژ زاماک: از آمیژان‌سازی تا ریخته‌گری فشاری
تولید آلیاژ زاماک با ذوب آلومینیوم شروع و با اضافه کردن مس خالص به مذاب آلومینیوم ادامه پیدا می‌کند تا آمیژان آلومینیوم-مس (Al-Cu) شکل گیرد. سپس این آمیژان، که به دلیل محتوای مس ترد و شکننده است، به‌صورت شمش ریخته‌گری و منجمد میشود. در مرحله بعد، مذاب روی تهیه میشود و شمش‌ها در آن حل می‌شوند تا ترکیب نهایی زاماک حاصل گردد. این آلیاژ به دلیل دامنه انجماد کوتاه و تمایل به انجماد پوسته‌ای، با روش‌های ریخته‌گری فشاری و دایکست بهترین کیفیت را به دست می‌آورد.
ویژگی‌های زاماک
مقاومت به خوردگی: زاماک به دلیل وجود روی و آلومینیوم در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی مقاوم است.
سهولت قالب‌گیری: این آلیاژ به راحتی در قالب‌ریزی‌های پیچیده استفاده میشود، که آن را برای تولید محصولات با جزئیات بالا مناسب می‌سازد.
سختی و مقاومت مکانیکی: با توجه به وجود مس، زاماک دارای سختی بالایی است و می‌تواند فشارهای مکانیکی زیادی را تحمل کند.
هزینه مناسب: زاماک به دلیل استفاده از فلزات ارزان و در دسترس نسبت به دیگر آلیاژها مقرون به‌صرفه‌تر است.
کاربردهای زاماک در صنعت یراق‌آلات
زاماک به دلیل خواص مکانیکی بالا و سهولت قالب‌گیری، ظاهر زیبا و براق، در ساخت انواع یراق آلات و لوازم تزئینی کاربرد دارد. از جمله کاربردهای مهم زاماک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دستگیره‌های درب و دستگیره های کابینت: به دلیل ظاهر براق و مقاومت بالا، دستگیره‌های تولید شده از زاماک در برابر ضربه و سایش مقاوم هستند.
لولاها: در ساخت لولاهای کوچک و بزرگ برای درب‌ها و پنجره‌ها به کار می‌رود.
قفل‌ها و مغزی‌ها: برای ساخت قفل‌ها و اجزای داخلی مغزی‌ها (سیلندر در) از زاماک استفاده میشود، چرا که هم استحکام و هم ماندگاری دارد بنابراین امنیت بالایی نیز ایجاد می‌کند.
پایه‌ها و اتصالات تزئینی: به دلیل زیبایی و قابلیت قالب‌گیری پیچیده، برای ساخت اتصالات دکوراتیو و پایه‌های کابینت نیز مناسب است.
زاماک در کل به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص از جمله مقاومت بالا، قیمت مناسب، و قابلیت قالب‌گیری دقیق، یکی از آلیاژهای پرکاربرد در صنایع مختلف به ویژه یراق آلات و لوازم تزئینی است.
